برای شنیدن صوتی این مطلب؛فایل یازدهم را پخش کنید. شما می‌توانید دیگر نسخه صوتی‌ها را در همین‌جا و یا پست اختصاصی مربوط به هرکدام، بشوید.
«قره‌باغ» که از اولین و طولانی‌ترین جنگ‌های قومی در اتحاد جماهیر شوروی به شمار می‌آید، همچنان یکی از کانون‌های مهم مناقشه در منطقه قفقاز است که لاینحل باقی مانده است. در روزهای گذشته یک بار دیگر شعله‌های نزاع و درگیری و آتش در این منطقه شعله‌ور شده است. درگیری اخیر قره‌باغ، سومین تبادل آتش در این منطقه بعد از جنگ طولانی‌مدت سال‌های 1367 تا 1373 شمسی (1988 تا 1994 میلادی) است. پیش از این، قره‌باغ دو بار یعنی در 1 فروردین 1395 (به مدت چهار روز) و در 22 تیر 1399 (به مدت چهار روز) شاهد درگیری شدید بین نیرو‌های ارمنی و آذربایجان بعد از آتش‌بس بیشکک بوده است.
تحلیل درگیری‌های اخیر قره‌باغ و درک ابعاد و زوایای گوناگون آن با توجه به اینکه مناقشه در این نقطه مهم ریشه‌های «تاریخی» و «روندی» خاص داشته و مسیر مشخصی را پیموده است، ساده بوده و تنها مستلزم شناخت ابعاد تاریخی و سیاسی و طرف‌های درگیر در آن است؛ چرا که مناقشه قره‌باغ، موضوعی نیست که یک شبه ایجاد شده باشد تا بتوان آن را با توجه به مسائل امروزی تحلیل کرد؛ بلکه قره‌باغ طی دهه‌های گذشته به مثابه «استخوانی لای زخم» در منطقه قفقاز جنوبی با پیشینه تاریخی یک بحران قومیتیـ سرزمینی بوده که ریشه آن به دهه‌ها و قرن‌های گذشته می‌رسد. قره‌باغ آتش زیر خاکستر است که همواره مستعد درگیری و زد و بند است.
در کنار علل متعدد داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی که سبب بروز درگیری‌های مقطعی پیرامون در قره‌باغ بین باکو و ایروان می‌شود، یک علت مهم وجود دارد و آن، «وضعیت» ناپایدار و شکننده‌ای است که تحت عنوان «توافق‌نامه آتش‌بس» بیشکک در سال 1373 به جنگ چندساله قره‌باغ پایان داده است. این توافق‌نامه که فاقد عناصر حقوقی و سیاسی متضمن فیصله دادن به اختلافات مرزی و ارضی و جنگ و درگیری است، بیش از 26 سال است که قره‌باغ را در وضعیت «نه صلح، نه جنگ» ـ که در ادبیات روابط بین‌الملل «نبرد منجمد» هم نام دارد ـ نگه داشته است. به این معنا که درگیری مسلحانه فعال بین آذربایجان و ارمنستان که به مدت شش سال جریان داشت، در سال 1373 شمسی (1994 میلادی) بدون اینکه «پیمان صلح» بر آن مترتب باشد، تنها با «قرارداد آتش‌بس» که هیچ تضمینی بر پایبندی نسبت به آن وجود ندارد، پایان یافته است. ضمن اینکه نبردهایی هم که با قرارداد آتش‌بس پایان یابند، براساس تجارب متعددی که در روابط بین‌الملل وجود دارد، در بیشتر موارد از استعداد بالایی برای شعله‌ور شدن زبانه‌های جنگ و خشونت برخوردار بوده‌اند؛ البته در کنار این عامل بنیادین، عوامل و محرک‌های متعدد دیگری نیز وجود دارد که به ویژه در تابستان سال جاری و در روزهای گذشته سبب تبادل آتش بعضاً سنگین در قره‌باغ شده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود: 1ـ تحولات سیاسی اعتراضی فروردین و اردیبهشت 1395 در ارمنستان به ویژه به قدرت رسیدن «نیکول پاشینیان» و کنار رفتن طیف قره‌باغی‌ها پس از 20 سال از صحنه سیاسی ارمنستان؛
2ـ اختلافات دولت ارمنستان و منطقه قره‌باغ به واسطه بازداشت و محاکمه چهره‌های شاخص طیف قره‌باغی، از جمله «روبرت کوچاریان» و «سرژ سارگسیان» رؤسای سابق ارمنستان و ژنرال «مانوئل گریگوریان» از فرماندهان جنگ قره‌باغ در جریان کمپین مبارزه با فساد از سوی دولت پاشینیان؛ 3ـ انباشت خریدهای تسلیحاتی دو کشور در سال‌های اخیر؛
4ـ منافع برخی بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه از جمله رژیم صهیونیستی و آمریکا که از طریق بی‌ثباتی و ناامن‌سازی منطقه قفقاز تأمین می‌شود. باید توجه داشت منافع آمریکا و برخی کشورهای غربی و حتی گروه مینسک در زنده نگه داشتن شعله‌های آتش در قره‌باغ است.
